PLAN ZARZĄDZANIA DANYMI
Plan Zarządzania Danymi (PZD) to szczegółowy dokument, który określa, w jaki sposób dane badawcze będą zarządzanie na każdym etapie projektu naukowego – od momentu ich pozyskiwania lub generowania, aż po ich udostępnienie, przechowywanie i archiwizację. Stanowi on narzędzie służące zapewnieniu jakości, bezpieczeństwa i długoterminowej użyteczności danych badawczych, a także wspiera zgodność z zasadami Otwartej Nauki oraz wymaganiami instytucji finansujących.
PZD nie jest jedynie formalnością – to praktyczny komponent każdego odpowiedzialnie realizowanego projektu badawczego, który wpływa na transparentność, efektywność i wartość naukową prowadzonych prac. Opracowanie planu zaleca się już na etapie koncepcyjnym projektu, ponieważ dobrze przemyślana strategia zarządzania danymi pozwala uniknąć wielu problemów technicznych, prawnych i organizacyjnych w późniejszych fazach badań.
W ostatnich latach wiele agencji finansujących badania, zarówno w Polsce, jak i za granicą (np. Narodowe Centrum Nauki, Komisja Europejska – programy Horyzont 2020 i Horyzont Europa), wprowadziło obowiązek przedkładania PZD jako integralnej części wniosków o dofinansowanie lub jako element sprawozdawczości projektu.
Typowy PZD zawiera następujące sekcje:
1. Charakterystyka danych
Opis danych, które zostaną wytworzone, zebrane lub wykorzystane w ramach projektu – ich typy (np. dane ilościowe, jakościowe, obrazowe, przestrzenne), formaty (np. .csv, .txt, .tiff), struktura i przewidywana objętość. Istotne jest również wskazanie czy dane będą oryginalne (dane pierwotne), czy zebrane z innych źródeł (dane wtórne).
2. Aspekty prawne i etyczne
Informacje dotyczące praw autorskich, licencji, poufności, ochrony danych osobowych oraz zgodności z obowiązującymi regulacjami prawnymi w kraju i zagranicą. W tym miejscu należy także opisać, jak zapewniona zostanie zgodność z RODO oraz czy konieczne będą zgody etyczne (np. komisji bioetycznych).
3. Formatowanie i dokumentacja
Wskazanie używanych formatów danych oraz sposobu ich opisu – np. za pomocą metadanych, słowników pojęć, standardów dziedzinowych. Należy określić, jakie informacje towarzyszą danym (np. plik README.txt), aby były one zrozumiałe i możliwe do ponownego użycia przez innych badaczy.
4. Przechowywanie i bezpieczeństwo danych
Opis sposobów przechowywania danych w trakcie trwania projektu – z uwzględnieniem narzędzi do tworzenia kopii zapasowych, systemów kontroli dostępu i metod zabezpieczania danych wrażliwych.
5. Udostępnianie i dostęp do danych
Deklaracja, które dane będą udostępnione publicznie (w całości lub częściowo), gdzie zostaną opublikowane (np. w repozytorium instytucjonalnym lub dziedzinowym), na jakich zasadach (np. z jaką licencją) oraz w jakim terminie. Jeśli nie wszystkie dane mogą zostać otwarte – należy to uzasadnić.
6. Archiwizacja i długoterminowe przechowywanie
Opis planów dotyczących przechowywania danych po zakończeniu projektu – w jakim repozytorium, przez jaki czas, w jakiej formie i kto będzie odpowiedzialny za ich utrzymanie.
7. Koszty zarządzania danymi
Szacunkowe koszty związane z przygotowaniem, opisaniem, przechowywaniem, udostępnieniem i archiwizacją danych. Warto uwzględnić zarówno koszty ludzkie (np. czas pracy), jak i technologiczne (np. opłaty za repozytoria, przestrzeń dyskową).
Stworzenie Planu Zarządzania Danymi sprzyja lepszemu planowaniu, organizacji i kontroli nad procesem badawczym. Ułatwia zarządzanie ryzykiem, zwiększa wiarygodność projektu i wspiera zgodność z wymogami agencji finansujących badania naukowe. DMP promuje również dobre praktyki w zakresie otwartości nauki, zapewniając, że dane będą odpowiednio przygotowane do ponownego wykorzystania – zgodnie z zasadami FAIR (ang. Findable, Accessible, Interoperable, Reusable).
Dla badaczy to także narzędzie pozwalające zachować kontrolę nad tworzonymi zasobami, uniknąć chaosu informacyjnego i zwiększyć wartość naukową efektów pracy. Dobrze opracowany PZD to inwestycja w jakość i długofalowy wpływ badań.
Wytyczne NCN dotyczące Planu Zarządzania Danymi
Przewodnik Science Europe nt. zarządzania danymi badawczymi – edycja rozszerzona 2021
Strona z narzędziem do tworzenia Planu Zarządzania Danymi
DMPTool - darmowa aplikacja wspomagająca tworzenie Planu Zarządzania Danymi
Copyright © Politechnika Częstochowska. Wszystkie prawa zastrzeżone.
Politechnika Częstochowska uczelnią dostępną.
